5 lý do để Trung Quốc không thể vượt Mỹ

Kinh tế Trung Quốc đã vượt qua Nhật Bản để trở thành số 2 thế giới, nhưng những điểm yếu của hệ thống kinh tế này sẽ kìm hãm nó trong nỗ lực tiếm ngôi quán quân của Mỹ.

Sự trỗi dậy của Trung Quốc để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, vượt qua Nhật Bản, đã dẫn tới những dự báo rằng Trung Quốc sẽ nhanh chóng dành lấy vị trí số 1 của Mỹ.
Công ty chứng khoán Nomura (Nhật Bản) dự đoán GDP của Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ trong chưa đầy một thập niên tới. Và nhà kinh tế học Robert Fogel (giải thưởng Nobel kinh tế học năm 1993) dự báo rằng đến năm 2050 nền kinh tế Trung Quốc sẽ chiếm tới 40% tổng GDP của toàn thế giới, trong khi Mỹ sẽ chỉ chiếm 14%.
Người Mỹ có thể sẽ lo lắng về một viễn cảnh không mấy tốt đẹp của mình, nhưng sự ám ảnh về quyền bá chủ hầu như chắc chắn của Trung Quốc - giống như những ám ảnh về Nhật Bản hai thập niên trước - rất có thể chỉ là một sự phóng đại thái quá.
Các quốc gia về cơ bản sẽ không kéo dài được hiện tượng tăng trưởng nóng, một hiện tượng vốn là điểm xuất phát của mọi dự đoán. Cuối cùng thì các chi phí sẽ tăng dần, sức ép bên trong gia tăng và những giới hạn tự nhiên sẽ kìm hãm, thậm chí dẫn nền kinh tế quốc gia phát triển theo chiều ngược lại.
Thay vào đó, Mỹ có nhiều cơ hội để vẫn duy trì được tính ưu việt của nền kinh tế không chỉ trong thập niên tới mà thậm chí còn đến giữa thế kỷ XXI. Có năm luận điểm để bảo vệ lập luận này.
5 lý do để Trung Quốc không thể vượt Mỹ Dansotre

5 lý do để Trung Quốc không thể vượt Mỹ Dansotre

1. Nếu như nước ngọt là một "loại dầu mỏ mới", thì Trung Quốc sẽ phải đương đầu với một tương lai cạn kiệt nước ngọt. Steve Solomon, tác giả của cuốn sách Nước: Thiên anh hùng ca đấu tranh để giành lấy thịnh vượng, Quyền lực, và Nền văn minh (Water: The Epic Struggle for Wealth, Power and Civilization) đã chỉ ra rằng, dự trữ nước ngọt theo bình quân đầu người của Trung Quốc chỉ bằng 1/5 so với Mỹ. Phần lớn các nguồn cung cấp nước ngọt của Trung Quốc đều bị ô nhiễm, trong khi nguồn cung cấp của Mỹ đang trở nên sạch hơn.
Quan trọng hơn, như tác giả Solomon đã chỉ ra, nước Mỹ sử dụng nước ngọt hiệu quả hơn Trung Quốc. Trung Quốc, còn xa mới trở thành một nền kinh tế phát triển, sẽ phải đối mặt với nhu cầu về nước ngày càng gia tăng trong công nghiệp, nông nghiệp, và nước sạch cho hàng trăm triệu hộ gia đình - những tế bào xã hội vốn đang ngày càng khó khăn hơn trong việc tiếp cận với nước sạch.
2. Nhu cầu sử dụng năng lượng của Trung Quốc đang bùng nổ, nhưng quốc gia này thiếu các nguồn cung cấp năng lượng tương xứng. Trung Quốc gây ấn tượng với thế giới về những đại dự án "xanh" và những khoản đầu tư khổng lồ vào các nguồn năng lượng tái tạo, nhưng 2/3 nguồn năng lượng quốc gia được hình thành từ các nguồn gây ô nhiễm nhất. Trung Quốc sử dụng một lượng than đá nhiều hơn so với lượng sử dụng của cả Mỹ, châu Âu và Nhật Bản cộng lại, và than đá được khai thác bởi những dây chuyền công nghệ rất sơ khai. Trung Quốc hiện đã vượt Mỹ về tổng khối lượng năng lượng được sử dụng và dẫn đầu thế giới về lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Kể từ năm 1995, khi bắt đầu phải nhập khẩu dầu mỏ, cho đến nay nguồn dầu mỏ nhập khẩu vào Trung Quốc đã chiếm tới 60% lượng dầu mỏ sử dụng hàng năm. Trung Quốc cũng là đất nước trong một thời gian dài là nhà xuất khẩu than đá, nay đã trở thành nhà nhập khẩu than đá quy mô lớn.
Trong khi đó, Mỹ vẫn còn dự trữ một lượng lớn các nguồn nhiên liệu hóa thạch, bao gồm than đá, khí ga tự nhiên và dầu mỏ. Các nguồn năng lượng dự trữ của khu vực Bắc Mỹ, gồm Mỹ và Ca-na-đa, đứng thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Đông. Ngược với Trung Quốc, khối lượng năng lượng sử dụng hàng năm và khí thải gây hiệu ứng nhà kính của Mỹ đang giảm dần, đồng thời các nguồn năng lượng có thể tái tạo đang được sử dụng trên quy mô lớn, đặc biệt là năng lượng gió và năng lượng sinh học.
3. Lương thực vẫn là một vấn đề gây sức ép cho Trung Quốc. Khan hiếm nước, ô nhiễm ở quy mô lớn và chi phí sử dụng năng lượng cao, cả ba yếu tố này sẽ làm suy giảm khả năng sản xuất lương thực của Trung Quốc trong tương lai. Một số ước lượng ban đầu cho thấy mưa a-xít đã xuất hiện trên khoảng 1/3 diện tích đất canh tác nông nghiệp của Trung Quốc; một số chuyên gia khí hậu dự báo trong tương lai sản lượng nông nghiệp của Trung Quốc sẽ suy giảm.
Gánh chịu nhiều thảm họa bởi các trận lụt lội, hiện nay Trung Quốc đang phải tìm đến Mỹ và Canada để thỏa mãn nhu cầu về các nguồn lương thực chủ yếu, đặc biệt là ngô. Tình trạng thiếu hụt lương thực tại Trung Quốc sẽ ngày càng trở nên trầm trọng. Một khi Trung Quốc trở nên giàu có hơn, thì nhu cầu về các loại thực phẩm có hàm lượng protein cao như thịt cừu và thịt lợn sẽ gia tăng. Mỹ vẫn là một trong những nguồn cung đáng tin cậy nhất thế giới đối với các sản phẩm nông nghiệp này.
4. Dân số của Trung Quốc đang rơi vào tình trạng già hóa nhanh chóng, và tốc độ tăng trưởng của lực lượng lao động sẽ giảm dần, thậm chí giảm đột ngột, trong thập niên tới. Giống như các "con hổ châu Á" vào những thập niên 1970 và 1980, tăng trưởng kinh tế cao của Trung Quốc được thúc đẩy một phần bởi sự gia tăng lực lượng lao động trẻ. Tuy vậy, do tỷ lệ sinh rất thấp, xu hướng này sẽ bị chững lại trong một, hai thập niên tới. Vào năm 2050, có tới 31% dân số Trung Quốc sẽ ở ngưỡng 60 tuổi hoặc cao hơn, so với tỷ lệ chỉ khoảng 25% của Mỹ. Vào thời điểm đó, Trung Quốc sẽ có tới 400 triệu người già, phần lớn không có bảo hiểm xã hội, và có rất ít con cái để phụng dưỡng. Một điều đáng lo ngại khác: sự ưa thích con trai hơn con gái sẽ làm lệch nghiêm trọng mức độ cân bằng giới trong dân số, với khoảng 30 triệu nam thanh niên gặp phải khó khăn trong việc tìm bạn đời.
Một giải pháp mang tính logic cao cho tình trạng lưỡng nan này có thể là di cư, nhưng văn hóa của Trung Quốc khá hẹp hòi nên giải pháp này sẽ khó trở thành hiện thực. Vốn luôn tự xưng mình là một siêu cường Trung Quốc "xã hội chủ nghĩa" đầy nhân văn, là "trung tâm của vũ trụ", với hơn 90% người Hán tộc, Trung Quốc sẽ khó tiếp nhận và dung hòa các nền văn hóa khác biệt với mình. Ngược lại, nước Mỹ, vốn là thiên đường cho người nhập cư, sẽ vẫn thành công một cách đặc biệt trong việc dung hòa các nền văn hóa khác nhau trên toàn thế giới.
5. Tập quyền đôi khi phát huy tác dụng khi nền kinh tế đang ở trong giai đoạn "cất cánh", nhưng thường sẽ thất bại trong nỗ lực cạnh tranh với các xã hội cởi mở hơn ở các giai đoạn tăng trưởng kinh tế về sau. Rất nhiều học giả và nhà báo của Mỹ ca ngợi những thành tựu của Trung Quốc, giống như các bậc tiền bối của họ từng ca ngợi các chế độ kinh tế "thành công" của phát-xít Ý, phát-xít Đức, và sau đó là Liên bang Xô-viết. Là một siêu cường tập quyền tồn tại lâu nhất, nhà nước Xô-viết đã phân bổ nguồn lực một cách sai lầm trên quy mô lớn và đã thất bại trong quá trình cạnh tranh với các hệ thống linh hoạt hơn của Mỹ và các đồng minh của Mỹ.
Các nền kinh tế lớn đều phải trải nghiệm những vấn đề phức tạp. Một điều tra của Viện Legatum (London, Anh) cho thấy rằng các doanh nhân Trung Quốc bị phụ thuộc và chi phối bởi môi trường bên ngoài hơn nhiều so với các đồng nghiệp Ấn Độ tháo vát và tự lực tự cường.
Mặc dù Trung Quốc đang phải đối mặt với tất cả các vấn đề ấy, nhưng sự trỗi dậy của Trung Quốc vẫn đang tạo ra một môi trường kinh doanh với khả năng gây ảnh hưởng và chi phối lớn. Nhưng sự chi phối ở quy mô toàn cầu thì dường như còn xa. Còn một yếu tố thường bị bỏ qua: các vấn đề chính trị phát sinh do sự bất bình đẳng ngày càng tăng - hệ quả tất yếu của một nhà nước theo mô hình tập quyền. Trong vòng 20 năm qua, mô thức phân phối thu nhập của Trung Quốc đã dịch chuyển từ mức quân bình giống như Thụy Điển, Nhật Bản hay Đức, sang trạng thái mất quân bình nghiêm trọng như Arhentina hay Mexico.
Sự phân hóa giai cấp ngày một sâu sắc trong xã hội Trung Quốc cũng chắc chắn làm suy giảm tăng trưởng kinh tế. Gần 1/3 trong số 5,6 triệu cử nhân tốt nghiệp vào năm 2008 tại Trung Quốc không tìm được việc làm. Thực tế này còn tồi tệ hơn đối với lực lượng lao động thiếu kỹ năng, cư dân nông thôn và các nhà sản xuất nhỏ.
Trớ trêu thay, Đảng Cộng sản Trung Quốc dường như đang ngày một lún sâu vào mối quan hệ giữa sự giàu có và quyền lực chính trị; hầu hết những người giàu nhất Trung Quốc đều có liên hệ với Đảng Cộng sản. Các chính sách vẫn đang nỗ lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhưng sự hưởng lợi từ quá trình tăng trưởng này của số đông dân chúng đang suy giảm. Trong suốt thập niên vừa qua, cấu phần của GDP đi vào tiêu dùng đã giảm từ 46% xuống dưới 36%.
Tất nhiên, số lượng các chuyên gia có kỹ năng và nhiều quan hệ xã hội, cùng với số lượng các nhà đầu tư đang tăng dần, nhưng các cơ hội chia sẻ thành tựu từ tăng trưởng kinh tế của phần lớn lực lượng lao động phổ thông của Trung Quốc ngày càng trở nên hiếm hoi hơn so với giai đoạn "cất cánh" từ sau năm 1980. Các điều kiện làm việc và sinh sống của giai cấp công nhân Trung Quốc vẫn giống như những gì được miêu tả trong tiểu thuyết của Charles Dickens, hơn là giống như "thiên đường của công nhân" như Karl Marx từng mô tả. Ví dụ, hệ thống chăm sóc sức khỏe đầy u ám của Trung Quốc, theo xếp hạng của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ở vị trí gần đội sổ, thứ 188 trên tổng số 191 quốc gia.
Không lấy gì làm ngạc nhiên khi mâu thuẫn giai cấp ngày một gia tăng. Theo một điều tra gần đây được tiến hành trong giới lao động phổ thông, tới 96% tỏ thái độ "phẫn nộ với người giàu". Nước Mỹ cũng phải đối mặt với các vấn đề xã hội tương tự, nhưng không ở mức độ nghiêm trọng đến vậy.
Trong những thập niên sắp tới, Trung Quốc chưa hẳn đã là một sức ép đối với Mỹ. Thời gian sẽ chứng minh rằng kẻ thù lớn nhất của nước Mỹ không phải là Trung Quốc mà là chính nước Mỹ. Nước Mỹ cần phải hướng tới một lộ trình hỗ trợ cho tăng trưởng thông qua các khoản đầu tư vào nền kinh tế rất năng suất của mình, đầu tư vào cơ sở hạ tầng và thúc đẩy nền giáo dục với trọng tâm phát triển kỹ năng, cũng như duy trì ổn định mức gia tăng dân số và nhập cư. Nếu nước Mỹ làm được như vậy, trong tương lai người Mỹ sẽ nhận thấy thái độ sợ hãi Trung Quốc mà họ đang có bây giờ chỉ là một ảo giác được ngụy trang bằng những quán tính của nhận thức.
Tác giả bài báo Joel Kotkin là chủ tịch danh dự, nghiên cứu chuyên sâu về tương lai của đô thị tại Đại học Chapman. Ông cũng là trợ lý nghiên cứu của Viện Legatum (London) và là tổng biên tập của trang Web newgeography.com. Ông viết bài định kỳ hàng tuần cho mục "Nhà địa lý mới" (New Geographer) của tạp chí Fobes. Cuốn sách gần đây nhất của ông, Một trăm triệu người tiếp theo: Nước Mỹ vào năm 2050 (The Next Hundred Million: America in 2050, vừa được Nhà xuất bản Penguin ấn hành vào tháng 2/2010.Tác giả: LÂM VŨ (DỊCH TỪ FORBES) // Theo VNR500

uhm, doc ly do nao cung thay co ly het,chac phai doi qua nam 2012 rui du doan tiep